Son beş yılda Diyarbakır`daki nitelikli konut sayısı yüzde 43 arttı. Artışta yoğun göçün, çekirdek aileye geçişin ve diğer kentlerde yaşayan hemşehrilerin kente yatırım yapmasının etkisi büyük.
Yoğun göç ve çekirdek ailelerin artması ile konut ihtiyacı derinleşen Diyarbakır`ın ekonomisi canlanan inşaat sektörünün üzerinde yükseliyor.
Kentte son beş yılda nitelikli konut sayısının 30 bini bulduğunun altı çizilirken, göstergeler de kentin adeta bir şantiyeye dönüştüğünü ortaya koyuyor. Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası`nın verilerine göre 2008 yılında kentteki konut sayısı 69.866. Kentte 30 bin yeni konutun yapılması ile rakam yüzde 43 artmış durumda.
Kentte yapılan bir araştırmada 2009`un ikinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre konut üretiminin yüzde 123.8 arttığına da işaret ediliyor. Kentteki toplam TOKİ konut sayısının ise 8 bin 640`a ulaşacağı belirtiliyor. Bütün bunların yanında Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi 14 mahallede kentsel dönüşüm başlatmış durumda.
Belediye bu mahallelerde toplantılar yaparak, yeni modern binaların yapılması için harekete geçti. Mahalleli yine aynı yere yapılacak konutlarda ikamet edecek. Ayrıca kentin 4 gelişim aksı da belirlendi. Birinci aks, kuzeybatıdaki Kayapınar bölgesi, kuzeydoğu ve güneybatı ikinci ve üçüncü akslar. Dicle nehrinin diğer tarafı ise arazi yapısı nedeniyle dublex ve triblex yapılar için ayrılmış durumda.
Konut üretiminin gelişmesinde diğer faktörlerin ise, inanış nedeniyle birikimlerin faizde değil gayrimenkulda değerlendirmesi, diğer kentlere göç edenlerin memleketlerinde yatırım yapması ve ‘açılım`la birlikte Avrupa`daki hemşerilerin de Diyarbakır`dan konut alması olarak gösteriliyor. Sektörün yatırım hızının 5 yıl daha kesilmemesi bekleniyor.
Konut talebinin artmasının dışında arazi talepleri de dikkat çekiyor
GAP`ın sulama kanallarının yapılacağı haberlerinin arazi fiyatlarını 20 kat artırdığı kaydediliyor. Gayrimenkuldaki gelişmeler böyleyken, sanayide de gelişmeler sürüyor. Kentte yatırım heyecanını kurduğu 25 milyon euroluk yapı ürünleri ve kimyasalları tesisi ile artıran Karavil Grup`un yanı sıra Boydak Holding`in önümüzdeki ay başlayacağı yatırım da dikkat çekiyor.
Boydak Holding`in Suriye ve Irak`a sevk edeceği baza ve yatakları 12 milyon TL`ye kuracağı bu tesisten gerçekleştireceği belirtiliyor. Boydak`ın yatırımının kent dışından gelecek sanayiciye model olması bekleniyor. Ayrıca bu yatırımla birlikte yan sanayinin gelişeceği ve küçük girişimcilerin de yüzünün güleceği söyleniyor. Türkiye`nin ekilebilir arazileri ortalaması yüzde 25 iken bu oranın yüzde 50`yi bulması da tarımsal sanayiye dikkat çekiyor.
Kentte yatırım yapılabilecek diğer bir alanın ise gıda olduğu belirtiliyor. Kentin Ortadoğu için bir gıda ambarı olduğunun altı çizilerek, Diyarbakır`da makarna fabrikası, hububat ambalajlama tesisleri, bulgur fabrikası kurulabileceğinin altı çiziliyor. Beklenti kentte domino etkisi yaratacak, yan sanayi ile kenti geliştirecek bir yatırımın gelmesi.
OSB`nin altyapısı tamamlanmalı
Birinci kuşak sanayicilerden oluşan kent yatırımcısı bir taraftan sanayi kültürünü oturtmaya çalışırken, bir taraftan da rekabette kendilerine avantaj sağlayacak altyapı çalışmalarının tamamlanmasını bekliyor.
Sanayicinin en önemli sıkıntısı henüz OSB`ye doğalgazın getirilmemiş olması. Bunun yanında yine OSB`nin 3.5 kilometre uzakta olan demiryolu hattına bağlanması ve böylece limanlara ulaşımın kolaylaştırılması bekleniyor. Lojistikte sıkıntı yaratan bir durum ise çevre yollarının tamamlanmamış olması.
Ayrıca OSB`ye girişin de bir cep ile kolaylaştırılması bekleniyor. Kentin potansiyeline rağmen geri kalmışlığını 30 yıldır bölgede yaşanan şiddet ortamına bağlayan sanayiciler, kentte siyaset kadar ekonomi konuşulmasını da istiyor. İşsizlik kentin en önemli sıkıntılarından biri. Kentte her üç kişiden birinin işsiz olduğu belirtiliyor.
Nüfusun yüzde 45.74`ünün 17 ile 40 yaş arasında olması da işsizlikle birlikte sosyal patlama tehlikesini de gündeme getiriyor.
Otel cazip bir yatırım alanı
Ayrıca kentin en cazip yatırım alanlarından biri de otelcilik. Kentte ‘turizm belgeli` otel sayısı toplam 16. Bir tane 5 yıldızlı, üç tane 4 yıldızlı, beş tane de 3 yıldızlı otel bulunuyor. Kentin hem fuar ve kongre merkezi olarak kurgulanması hem de turizmle ilgili gelişmeleri bu alanın cazibesini arttırıyor.
Diyarbakır`ın kendi sanayicileri arasında böyle bir yatırıma imza atmak isteyenler var. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Başkanı Osman Baydemir de kente otel yatırımı yapmak isteyenler için kolaylık sağlayacaklarının altını çiziyor.
Üreten Kentler Anlatıyor yazı dizisinin 10`uncu kenti Dicle`nin topraklarına hayat vererek tarım sektörünü yükselttiği, son dönemde ihracatını yüzde 24 artırarak sanayileşmede de hızlı adım atan Diyarbakır oldu.
Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası`nın (DTSO) ev sahipliğinde ve DÜNYAGazetesi Diyarbakır Temsilcisi Mahir Solmaz`ın organizasyonu ile yapılan toplantılarda kentin sanayisini temsil eden isimler ve işadamları ile görüş alışverişinde bulunuldu, kentteki sanayi tesisleri gezildi. Odadaki toplantıya DTSO Başkanı Galip Ensarioğlu ve sanayicilerle birlikte DTSO Genel Sekreteri Mehmet Aslan ile Diyarbakır OSB Başkanı Turgut Alaydın da katıldı.
Diyarbakır`da yabancı yatırım yok, bölge dışından yatırım az
Diyarbakır`da sanayinin manzara fotoğrafını en iyi veren yer ildeki OSB. Diyarbakır OSB Müdürü Turgut Alaydın`dan aldığım bilgilere göre Diyarbakır OSB`de hiç ‘yabancı yatırım` yok. Diyarbakırlı veya bölge illerinden olmayan yatırımcı var mı? Var ama sınırlı sayıda; Kütahya Seramik yapı kimyasalları üretiyor. Kiska`nın firması KAP faaliyette, Kayserili Boydak 12 milyon dolarlık yatırımla geliyor. Beroner Pazarlama, Lidea da bölge dışından. Bir de BİM paketleme yatırımı yapıyor.
OSB`nin büyüklüklerine gelince... 246 parselin tamamı 199 firmaya tahsisli. 90 firma üretimde. 30 aktif firma da mevsimsel olarak çalışıyor. 30 firmanın yatırımı devam ediyor. 36 firma proje aşamasında. Sıkıntıda ve üretimi durduran firma sayısı 13. Toplam istihdam 3 bin 500 civarında. İstihdamı faaliyetteki firma sayısına bölündüğünde 29 kişi çıkıyor. Bu rakam firmaların ağırlıkla ‘küçük işletme` olduğunu gösteriyor.
Limak`a ait Ergani Çimento, ilin en büyük yatırımı. Tahmini yatırım değeri 250 milyon euro. (Diyarbakır seyahatimizde aldığımız bir duyumu aktaralım: Bir konsorsiyum bölgeye çimento yatırımı için fizibilite yapıyormuş. Kesinleşmiş değil) Diyarbakır`ın ikinci büyük yatırımını Karavil Group yaptı. Üçüncü büyük yatırımcı Dimer, ağırlıkla mermer sektöründe. Sanayide ilin bir numaralı sektörü ‘taşa toparağa dayalı‘ grupta sınıflandırılan mermer ve çimento. (150 milyon dolarlık ihracatın yarısı mermerden!) İkinci önemli sektör tarıma dayalı endüstriler. Üçüncü büyük sektör tekstil.
Gıdanın birkaç yıl içinde 20 fabrikaya ulaşarak bir numaraya çıkacağı tahmin ediliyor. Yeni projeler var. Özellikle GAP`ın arazi kullanımı açısından getirdiği olanaklar bu yatırımların yolunu açıyor. Hangi sektörlere yatırım doğru olur? sorusuna verilen yanıtlar da genellikle ‘gıda` oluyor. Diyarbakır`ın nohutu, mercimeği, buğdayı, Karacadağ‘ın pirinci kaliteli. Büyükşehir Belediye Başkanı Osman Baydemir de aynı konuya değindi: Buradan çuvallarla gidiyor, paketlenip dönüyor!
OSB`yle ilgili bir iki not daha verelim: 3 bin 600 dönümlük ilave araziyle büyütülmesi gündemde. DTSO, hükümete çiçekçilik ve seracılık konusunda bir ihtisas OSB kurulması teklifini götürmüş. Konuyu takip ediyor. Danone yer bakmış ama bu yatırımdan ses seda yok. Forum AVM yatırımı şimdilik askıya almış. Et Balık çalışıyor, piyasada ciddi varlığı söz konusu değil.
30 bin konut yapılmış
Konut yatırımları Diyarbakır`da ekonomiyi sürükleyen bir faaliyet haline gelmiş. Son 4 - 5 yılda 30 bine yakın konut üretildiği belirtiliyor. 1 milyon nüfuslu bir kent için rakam büyük görünmese de Diyarbakır için çok önemli. En büyük konut yatırımcısı Çeysa, binlerce konut ve iş merkezleri yapmış. Diyar AŞ‘nin patronu Ali Karakaş da bu konuya dikkat çekti:
İnşaat aldı başını gidiyor. İlden göç etmişlerden gelen büyük talebe olduğu sbelirtiliyor. Bir analize göre, Bölgede feodal büyük aile tipi çözülüp çekirdek aile ortaya çıktıkça daire talebi de artıyor.
Hükümetin GAP`ı bitirme planı arazileri değerlendirmiş. Arazi satışından gelen paranın bir kısmı konuta gidiyor. Yine tarımda her yıl yaratılan 600-700 milyon liralık gelirin konuta aktığı belirtiliyor. Kuzey Irak, Kürt işadamları için önemli bir yatırım kapısı açmış. Birçok şirket yatırım yapıyor veya planlıyor.
Ensarioğlu: Büyümeyi seyrediyoruz
DTSO Başkanı Galip Ensarioğlu, yeni sivil havaalanı için 250 bin metrekarelik alanın istimlakı için talimat verildiğini söyledi. 10 uçaklık bir apron gerekli. Askeri havaalanı da nakledilmeli dedi. OSB`nin sorunları üzerinde duran Ensarioğlu bir rakam verdi: Bütün altyapı sorunları için çok değil, 13 milyon lira gerekli. Erzurum`a 675 milyon lira yatırım yapıldı, GS`ye 600 milyona stadyum yapıldı, biz 13 milyon bulamıyoruz. İlin ciddi, birikmiş sorunları olduğunu anlatan Ensarioğlu şu bilgileri verdi: 30 yıllık şiddet döneminde para ve nitelikli güç gitti, niteliksiz göç alındı. Yatırım gelmedi. Şehir nüfusunun yüzde 70`i son 15 yılda yer değiştirenler. Köklü sanayi aileleri kalmamış. Mevcutlar köyden gelenler. Şimdi ortam daha iyi. Tarımda ikinci ürün alınabilir. Buna dayalı sanayiler ve dericilik olabilir. GAP, pamukla dünyanın merkezi olabilir. Gıdada Ortadoğu`nun merkezi olabiliriz. Madencilik gelişebilir. İşsizlik bize göre yüzde 30`un üzerinde. Emek yoğun sektörler için göreli avantaj var. Türkiye büyüyor Diyarbakır seyrediyor. Şirket kuruluşları Türkiye ortalamasının üzerinde, kapanışlar altında. Herkeste bir gayret olduğunu görüyoruz.
SAĞLIK YATIRIMLARI DİKKAT ÇEKİYOR
- Kalkınma ajanslarına eleştiri var; Kurum olarak doğru, uygulamaları yanlış bulunuyor.
- Yoksulluk derin. Meslek kursları ve dershanelere devam edenlere devlet günlük 15 lira harcırah veriyor. Bu bile büyük gelir. Kadınların ilgisi büyük.
- Sağlık yatırımları dikkat çekiyor. Alman ve Family hastaneleri faaliyette. Veni Vidi Holding`in patronu Abdurrahman Açıkgöz`ün hastane yatırımı var. Memorial Grubu da bir sağlık yatırımı gerçekleştirdi. Çavuşoğlu`nun Seyrantepe Hastanesi yatırımı var. Medicalpark yer bakıyor.
- Diyarbakır`da 3 AVM var. Bir yenisi yapılıyor.
- Dicle Üniversitesi`nde öğrenci sayısı az, 12 bin genç eğitim görüyor. Ensarioğlu yeni bir haber verdi; TOBB ETÜ iki fakülte projesi üzerinde çalışıyor.
- Sanayiciler, yatırımcılar bankalardan çok yakınıyor; Burada 4 - 5 kat ipotek isteniyor diyorlar.
- Ulusal market zincirleri faaliyette. Piyasada asıl etkili olanlar Çarmar, Faruk ve Şahmar gibi yerel zincirler.
- Diyarbakır`da çok büyük toprak sahibi aileler var. Bunlar büyük ölçekli tarım veya hayvancılık yapmıyor. Araziler eski usül işlenmeye devam ediyorlar.
- Güvenlik büyük problem. Mermerciler yeni ocak açamadıkları için başka illere kayıyor.
- Çalışanda iş kültürünün zayıflığına dikkat çekiliyor. Haftalık alma alışkanlığı var, aylık almaya alışmaları zor oluyor denildi.